DOGRU AKIM MAKINALARINDA MEYDANA GELEN ARIZALAR

DOGRU AKIM MAKINALARINDA MEYDANA GELEN ARIZALAR

a. Arizanin Belirlenmesi

Elektrikli aygitlarda meydana gelen her hangi bir olumsuzlugun (Arizanin) planli bir sekilde bulunmasina Ariza Arama denir. Bir arizayi gidermek kadar, onun bulunmasinin da önemli oldugu bilinmelidir. Zira arizayi küçük iken belirleyip gidermekle, sonradan meydana gelebilecek daha büyük arizalari önlemis oluruz.

DA makinalarinda meydana gelen arizalar çogunlukla bakimsizliktan, bilgisizce, kötü kosullarda kullanmadan meydana gelir ve mekaniksel veya elektriksel ariza olarak kendini gösterir. Bu arizalari saptamak için de önceden bazi bilgilere sahip olmak gerekir. Örnegin, bir dinamoda (DC JENERATÖRünde) meydana gelen arizayi saptamak için önceden; dinamoda emk in nasil meydana geldigini, dis devreye nasil alindigini ve ne zaman azalacagini veya çogalacagini bilmeliyiz. Bu tür bilgilere sahip olunduktan sonra arizanin belirlenmesi kolaylasir.

b. Arizalar ve Onarimlari

Dogru akim makinalarinda meydana gelen elektriksel arizalari dört grupta toplayabiliriz.

• Kutup Sargilarinda Meydan Gelen Arizalar

1. Devre Kopuklugu

Kopukluk; sarim sirasinda dikkatsizlik, çekme, disaridan darbe veya bobin içinde meydana gelen kisa devre sonunda ortaya çikabilir. Bu tür bir arizayi bulmak için, kutuplarin ara baglantilarinin yalitkanligi kaldirilip seri lamba ile her kutup bobini ayri ayri kontrol edilir.

2. Kisa Devre

Bobin iletkenlerinin birbirine degerek akimin kisa yoldan devresini tamamlamasidir ve sargilarin yalitkan maddesinin isi, nem gibi dis etkiler nedeniyle yalitkanlik özelligini yitirmesinden dolayi meydana gelir. Bobin uçlarinin birbirine ve en az iki yerden gövdeye dokunmasi sonucunda da kisa devre olusabilir. Kisa devreyi bulmak için, bobinlerin ara baglantilarinin yalitkanlari açilir ve makinanin normal çalisma geriliminin yarisi kadar gerilim uygulanir. Bir voltmetre ile her kutup bobininin arasindaki gerilim ölçülür. Kisa devre olan bobinin uçlarinda ölçülen gerilim, saglam bobinlerde ölçülen gerilimden küçüktür.

3. Gövdeye Kaçak

Kutup sargilarinin yalitkanliklarinin bozulmasi sonucunda iletkenlerin, makinanin madeni gövdesine dokunmasi sonucu olusan bir ariza türüdür. Ayni zamanda, birden fazla gövdeye kaçak, kisa devreleri meydana getirir. Arizayi bulmak için, kutup baglantilari sira ile açilir ve seri lamba ile her bobinde ayri ayri gövdeye kaçak aranir.

• Endüvi Sargilarinda Meydana Gelen Arizalar

1. Devre Kopuklugu

Bu tür bir ariza, özellikle makine yüklendigi zaman kendini gösterir ve kopuk olan bobinin bagli oldugu dilimlerde kararmalar olusur. Arizali bobin endüvi kontrol aleti (Grovler Cihazi) ile bulunur.

2. Kisa Devre

Kisa devre durumunda arizali bobin fazla isinir ve bagli oldugu dilimlerde kararmalar olusur, makine kivilcimli çalisir. Arizali bobin grovler cihazi ile bulunur.

3. Gövdeye Kaçak

Bu tür bir ariza, birden fazla noktada olusmus ise endüvi isinir ve makine kivilcimli çalisir. Sökülen endüvide, kollektör ile gövde arasina seri lamba ile bakilarak ariza bulunur.

• Kollektör ve Firçalarda Meydana Gelen Arizalar

Kollektörde meydana gelen arizalar, dilimler arasinda veya dilimlerle gövde arasinda kisa .devre olmasindandir. Özellikle dilimler arasindaki mikanin zamanla, yag, kömür tozu, pislik ve arktan dolayi kömürlesmesi sonucunda, mikalar arasinda kisa devre meydana gelir. Dilimlere gelen bobin uçlari ayrilir ve komsu dilimler seri lamba ile tek tek kontrol edilir. Bu sirada, seri lamba uçlari dilimler üzerinde fazla tutulmamali, mümkünse düsük gerilimli ve küçük güçlü bir lamba ile kontrol yapilmalidir. Kontrolden sonra kömürlesmis mikalar, ince agizli demir testere ucu veya çaki ile temizlenmelidir.

Firça arizalari ise, kömürlerin zamanla küçülmesi, kirilmasi veya firça-yay basinçlarinin azalmasindan dolayi olusur. Kinlan ve küçülen firçalar yenileri ile degistirilir. Yay basinçlari ise yeniden ayarlanir veya yenileri ile degistirilir. Degistirilen firçalar firça yuvalarina, firçalarin kollektöre dokunan bölümleri ise kollektör yuvarlagina göre iyice alistirilmalidir. Eger firçalar yerlerinden kaymislarsa, kollektörde ark meydana gelir. Bu taktirde makine yük altinda çalisirken, firça tutuculari en az ark olusan yere getirilip monte edilir.

• Yatak ve Mekanik Arizalar

Yataklar, zamanla veya bakimsizliktan bozulabilir. Yataklarin bozulmasi, makinanin çalismasina engel olur. Yataklarda isinma olursa veya endüvi mili asinirsa, hemen sökülüp kontrol edilmelidir. Diger yandan kapaklarin gövdeye iyi tutturulmamasi sonucunda endüvi nüvesi, kutup pabuçlarina sürterek sikismalara ve isinmaya, hatta kutup sargilarinin kopmasina neden olabilir.

Elektrik makinalarindaki arizalar özellikle yag, toz ve pisliklerin bobinler ve kollektör dilimleri arasina girerek, yalitkanligi bozmasi sonucunda meydana gelir. Makine periyodik olarak temizlenerek yalitkanlik muayenesi yapilmalidir. Yalitkanlikta azalma varsa, makine firinlanarak kurutulmalidir.

ASENKRON MAKINE SARGILARINDA MEYDANA GELEN ARIZALAR

Asenkron makinalarda ‘meydana gelen arizalar genel olarak, a.Elektriksel arizalar, b. Mekaniksel arizalar seklinde iki baslik altinda toplanabilir.

a. Elektriksel Arizalar

Bu tür arizalarin bazilari sarim hatalarindan, bazilari da kullanim hatalarindan kaynaklanmaktadir.

1. Gövdeye kaçak

2. Bobin gruplari arasinda kisa devre

3. Bobinler içerisinde kisa devre

4. Bobinlerde veya baglantilarda kopukluk

5. Bobin gruplarindaki bobinlerde terslik

6. Bobin gruplarinda terslik

7. Bobinlerde yanlis gruplandirma

8. Çalisma gerilimine göre yanlis baglanti

1. Gövdeye Kaçak

Motor gövdesiyle bobinler arasinda meydana gelen elektriksel temasa gövdeye kaçak denir. Kaçagin meydana gelme nedenleri:

· Kapaklari gövdeye baglayan civatalarin bobinlere temasi

· Iletkenlerin oyuk agizlarina temasi

· Santrifüj anahtardan gövdeye kaçak

Bu tür arizalarin onarimi için, öncelikle hangi iletkenin gövdeye temas ettigi arastirilir. Ilk olarak, seri lamba kullanilarak, faz giris uçlari ile gövde arasinda kontrol yapilir. Daha sonra, seri lambanin yandigi faza ait bobin grup baglantilari açilarak, arizanin hangi bobin grubunda oldugu aranir. Bu arama islemi, ariza yerinin bulunmasina kadar devam eder. Kaçak yeri bulundugunda, oyugun yalitkani takviye edilir veya bobin grubu yenilenir.

2. Bobin Gruplari Arasinda Kisa Devre

Bu ariza türü, genellikle baglantilar sirasinda bobin gruplarinin yanlislikla baska fazlara baglanmasindan meydana gelir veya bobinler yerlestirilirken, çizilme nedeniyle degisik fazlara ait bobinlere temas etmesi sonucunda olusur.

Klemens baglanti uçlari açildiktan sonra, faz sargisi uçlarina dogru akim uygulanir. Bir pusula ile stator içerisinde manyetik alan kontrolü yapilir. Normal durumda kuzey ve güney yönlerinin bir birine esit olmasi gerekir. Pusulanin yön göstermedigi bobin grubunda ariza arastirilir. Ayrica motor kisa bir süre yüksüz çalistirilarak faz akimlari ölçülür ve akimlardan birisinde dengesizlik varsa, o fazda kisa devre oldugu anlasilir. Bu sirada arizali faza art bobinlerin isindigi görülür.

3. Bobinler Içerisinde Kisa Devre

Bobin iletkenleri içerisinde iki veya daha fazla iletkeninin birbiri ile elektriksel temas etmesi, kisa devrelere neden olur. Bobinlerin oyuklara yerlestirilmesi sirasinda çizilen iletkenlerin birbirine temas etmesi kisa devreyi meydana getirir. Bunun yani sira, asiri yük nedeniyle meydana gelen isinin yalitkanligi bozmasi sonucunda da kisa devre meydana gelir.

Motor yüksüz çalistirilarak akimlardaki esitlik kontrol edilir. Farkli akim çeken faz bulunarak arizali bobin grubu ve dolayisiyla ariza saptanir. Arizali bobin yeniden sarilir.

4. Bobinlerde veya Baglantilarda Kopukluk

Klemens tablosunda gevseme, bobin gruplari baglanti yerlerinde gevseme ve kopukluk, herhangi bir nedenle bobin iletkenlerinde kopma, bu tür bir arizayi meydana getirebilir. Motorun çalismasinda manyetik bir gürültü olarak ortaya çikar. Eger kopukluk bir fazda meydana gelmis ise, motor iki faza kalacagindan bir süre sonra asiri akim çeken iki faz sargilari isinir.

Klemens tablosundaki baglanti köprüleri sökülerek, seri lamba ile faz uçlari arasinda kontrol yapilir. Arizali faz sargilan saptandiktan sonra, bu kez bobin gruplarinin baglanti yerlerindeki makoronlar siyrilarak seri lamba ile arizali bobin grubu veya baglanti yeri aranir. Ariza baglantida ise yeniden lehimlenir, bobinde ise yeniden sarilir.

5. Bobin Gruplarindaki Bobinlerde Terslik

Bobin gruplarinin baglantilarindaki çikis-çikisa veya çikis-girise seklindeki uygulamanin yanlis yapilmasindan ileri gelir. Bu nedenle yanlis baglanan faz sargisinda ters kutuplasma olur. Ayrica bobin grubu içerisinde, bobinlerin oyuklara ters yerlestirilmesi sonucunda da meydana gelebilir. Motor faz akimlarinin dengesiz olmasi ve motorun iniltili çalismasi seklinde kendini gösterir. Dengesiz akim çeken faz sargisi belirlenerek, o faza art bobin gruplarinda ariza, pusula yöntemi ve göz ile aranir.

6. Bobin Gruplarinda Terslik

Bir faza art bobin grubunun diger fazin bobin grubu ile baglanmasi sonucunda meydana gelir. Pusula ile yapilan kontrolde;N-S-N-S seklinde kutuplasma olmasi gerekirken yan yana ayni adli kutuplarin bulunmasi, o gruptaki yanlis baglantiyi gösterir. Ters baglanti yapilan bobin gruplarinin baglanti yeri açilarak düzeltilir.

7. Bobinlerde Yanlis Gruplandirma

Kutupta faz basina düsen oyuk sayisi C degerinin büyük çikmasi (4,6,8) durumunda bobinler dörtlü, altili seklinde degil de ikili veya üçlü sarilip, sonra ekleme yapilarak bobin grubu olusturulur. Bu grup olusturma, bütün bobinler oyuklara yerlestirildikten sonra yapilirsa, yanlislikla degisik fazlara ait bobinler birbiri ile eklenerek yanlis gruplandirma meydana getirilir.

Ariza, motorun dengesiz akim çekmesi ve iniltili çalisma ile kendini gösterir. Uzun süre bu sekilde çalisirsa sargilar isinir.

8. Çalisma Gerilimine Göre Yanlis Baglanti

Motor baglantilarinin, seri-yildiz, seri-üçgen, paralel-yildiz ve paralel-üçgen seklinde olmasi gerekirken, yanlis yapilmasi sonucunda bu ariza meydana gelir. Motor bosta isinir ve gürültülü çalisirsa, baglanti seklinin yanlis oldugu anlasilir. Ayrica, motor bosta normal devrinde döner, yüklendikçe devir sayisi ve gücü düserse, yine baglanti yanlisligi yapildigi anlasilir. Bu durumda baglantilar tekrar kontrol edilir.

b. Mekaniksel Arizalar

Bu tür arizalarin basinda, yatak sikismasi gelmektedir. Rulmanlarin yagsiz kalmasi, asiri isinmasi, bilyelerin dagilmasi gibi nedenlerle yataklarda sikisma meydana gelmektedir. Ayrica motor montaji sirasinda kapaklarin dogru kapatilmamasi sonucu, rotor milinde kasinti meydana gelerek rotorun dönüsünü zorlastirmaktadir.












Asenkron Motorlarin Korunmasi ve Bakimi: Asenkron motorlari asiri isinmaya karsi koruyacak olan elemanlar su kosullari yerine getirmelidir:

I. Motor sicakligi, belirtilen en üst degeri geçtigi anda sistem hemen çalismali ve motor akimi kesilmelidir.

II. Asagidaki durumlarda ise bu sistem çalismamalidir:

1. Motor devamli olarak anma yükü ile çalistiginda, ilk kalkinma aninda veya frenleme aninda meydana gelen kisa süreli asiri akim çekildiginde,

2. VDE - 530 ‘a göre müsaade edilen asiri yük durumunda (iki dakika süre ile 1,5 x anma akimi) ve motorun yol almasi normal süreyi geçmediginde,

3. Motor sargi sicakligi,’ en yüksek sicakligi geçmedigi durumda. Motorlarda kullanilan koruyucu sistemler iki ana gruba ayrilir:

I. Akima Bagli Koruma Sistemleri: Bunlar, hattan geçen akim araciligi ile mo­tor sargi sicakligini kontrol eder. Bu sistemlerde genellikle sigortalar ve gecikmeli termik asiri akim röleleri kullanilir.

II. Sicakliga Bagli Koruma Sistemleri: Bu sistem direk olarak motor sargi sicak­ligini kontrol eder. Burada termistörler, bimetal salterler, direnç termometreleri, radyasyon termometreleri ve elektronik asiri yük koruma sistemleri kullanilir.

Kontaktör - Röle - Sigorta Kombinasyonu:

Elektrik makinelerinin kumanda sistemlerinde genellikle kontaktörler kullanilmak­tadir. Motorlarin asiri akima karsi korunmasinda ise kontaktörlerle birlikte termik asiri akim rölesi kullanilir. Hem kontaktörler, hem de termik asiri akim röleleri kisa devre durumunda dayanikli degildir. Bunlarin devresine mutlaka sigorta konulmalidir. Böylece kontaktör - röle - sigorta kombinasyonu meydana gelir. Bu elemanlarin koruma alanlari:

a) Termik röle devredeki motoru, kablolari ve kontaktörü asiri akimlara karsi korur.

b) Sigorta ise kendisinden sonra gelen motoru, kablolari, termik röleyi ve kontak­törü kisa devre akimlarina karsi korur.

Kombinasyonda bulunan elemanlari seçerken su noktalar göz önünde tutulmalidir:

1. AA Rölesinin karakteristigi, motorun yol almasina izin verecek sekHde gecikmeli olmalidir.

2. Sigorta, AA rölesini kisa devre durumunda yanmaktan ve parçalanmaktan koru malidir.

3. AA rölesinin kesemeyecegi asin akimlari sigorta kesmelidir.

4. Sik sik yol verilen motorlarda sigorta, motorun yol almasina engel olmamalidir.

5. Kisa devre durumunda sigorta, kontaktörü korumalidir.

Üç Fazli Asenkron Motorlarda Asiri Akim Rölesinin Kullanilmasi:

– Devir yönü degistirilen veya (l / D) yol verilen motorlarda hem yol alma anin­da, hem de normal çalisma aninda AA rölesi ana hat yerine faz hatti üzerine konulmalidir. Bu durumda röle, motor akiminin 0,58 kati degerine ayarlanir.

– Iki sargili, üç devirli, tek dönüs yönlü motorlarda (her devir sayisi için, ayri bir AA rölesi kullanilir ve bunlarin her biri ait oldugu devrin akimina ayarlanir.

– Iki sargili, dört devirli, tek dönüs yönlü motorlarda her devir sayisi için ayri bir AA rölesi kullanilir ve ait oldugu devrin akimina ayarlanir.

Üç fazli asenkron motorlarin korunmasindanormal çalisma kosullarinda sigorta - termik röle - kontaktör kombinasyonu ideal bir koruma seklidir. Normal olmayan isletme kosullarinda (uzun süreli yol alma ve frenleme, sik sik devreye girip çikma veya iki fazda kalma) ise termistör korumasi tam emniyet saglar. Ayrica termistör sistemi, sogutma havasinin azalmasi ve kesilmesi gibi asiri akim disindaki isinmalara karsi da motorlari korur. Rotoru kritik olan motorlar için, termistöre ek olarak AA röleleri de kullanilir.

Asenkron Motorlarda Kalkis Sikligi ve Kalkinma Süresi: Eger bir asenkron motor sik kalkis yaparsa kalkinma sirasindaki isinma, belli bir sürede yapabilecegi kalkis sayisini sinirlar. Motor dönüs yönü degisimi, kalkisa göre yaklasik 3,5 - 4 kat daha fazla isi olusturur. Yani bir yön degisimi yaklasik 4 kalkisa esittir.

Bir asenkron motorun güvenli bir kalkis yapabilmesi için hizlanma aninda motor momenti, her hiz degerinde is makinesinin yük momentinden büyük olmalidir. Özel­likle motorun kalkinma mometinin is makinesinin durma hâlindeki yük momentinden büyük olmasi gerekir. Kalkinma sirasinda asenkron motor isindigindan motorun za­rar görmemesi için kalkis sikligini sinirlamak gerekir. Kalkis süresinin izin verilen degeri, motorun kalkisinin soguk durumda veya isletme sicakliginda yapilmasina bag­lidir. Hesaplanan kalkis süresinin izin verilen degeri geçmesi durumunda, motor yol verme yöntemleri uygulanir.

Yataklarin Bakimi: Motor yataklari (rulmanlar), içerisinde oksitlenme ve korozyon önleyici maddeler bulunan mineral esasli, lityum sabunlu, viskozite derecesi 3 ve çalisma sicakligi -20 °C olan DÎN 51 825 ‘e uygun gresle yaglanir. Agir isletme kosul­larinda çalisan motorlarin yataklari normalden fazla isinabilir. Bu durumda damlama noktasi yüksek (260 - 270 °C) gresler kullanilmalidir.

Bakim sirasinda motor sökülerek yataklar benzin ile iyice yikanir. Temizlenmis olan rulmanlarin bilezikleri, kafesleri ve yuvarlanma elemanlarinda yüzey deformasyonu olup olmadigi saptanir. Eger rulman saglam ise, rulman içi bosluk hacminin 1/3 ‘ü kadar gres konulur. 2 kutuplu motorlarda 2000, dört ve daha çok kutuplu motorlarda 6000 çalisma saatinden sonra rulmanlarin tekrar yaglanmasi gerekir. Fakat elverissiz kosullarda çalisan motorlarda rulmanlar en geç 2 yilda bir veya daha kisa araliklarla yaglanmalidir.

Rulman anma ömrü, motorun isletme kosullari, gövde yapi büyüklügü ve devir sayisi gibi etkenler dikkate alindigindan, 20000 saat civarindadir.